Μικροπλαστικά στον ωκεανό μας και γιατί πρέπει να σ’ ενδιαφέρει

Γράφτηκε από την Miriam Staiger, All For Blue, 05.05.2021

Μετάφραση από το πρωτότυπο: Εύη Αρσενοπούλου, καθηγήτρια Ειδικής Αγωγής

Τα μικροπλαστικά είναι μικρά πλαστικά σωματίδια (μικρότερα από 5μ.) που είτε παράγονται σε αυτό το μικρό μέγεθος για εμπορική χρήση, όπως στα καλλυντικά, είτε είναι αποτέλεσμα μεγαλύτερων πλαστικών προϊόντων που διασπώνται σε μικρότερα κομμάτια. Τα μικροπλαστικά εξαπλώνονται ευρέως στο περιβάλλον μας, από τους ωκεανούς και τα ποτάμια μας μέχρι τα ιζήματα και τα βουνά και ναι, ακόμη και στο νερό της βρύσης και του εμφιαλωμένου νερού. Αυτά τα μικροσκοπικά πλαστικά κομμάτια έχουν βρεθεί στα πιο απομακρυσμένα μέρη της γης, όπως στο Βόρειο Πόλο, καθώς και στο βαθύτερο μέρος του ωκεανού μας, στη Τάφρο των Μαριανών. Επομένως, γιατί αυτό αποτελεί πρόβλημα και τι μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε;

Photo Credit: The Green Optimistic

Διαφορετικά είδη μικροπλαστικών

Πρώτα απ’ όλα, είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι τα μικροπλαστικά χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: πρωτογενή και δευτερογενή μικροπλαστικά.

Τα πρωτογενή μικροπλαστικά είναι όλα τα μικροπλαστικά που παράγονται στο εμπόριο σε αυτό το πολύ μικρό μέγεθος για συγκεκριμένο σκοπό, όπως σε τεχνικές καθαρισμού, στη βιοϊατρική έρευνα ή ως μικροσφαιρίδια στα καλλυντικά. Προϊόντα όπως η οδοντόκρεμα, οι κρέμες κατά της γήρανσης, οι ενυδατικές κρέμες, το αντηλιακό, το μακιγιάζ ακόμη και το παιδικό αφρόλουτρο μπορούν να περιέχουν μικροπλαστικά. Τα scrub προσώπου μπορούν να περιέχουν τα λεγόμενα μικροσφαιρίδια, τα οποία δεν είναι τίποτα άλλο από μικροσκοπικές μικροπλαστικές σφαίρες που προστίθενται σκόπιμα σε αυτά τα προϊόντα ομορφιάς για λειτουργική απόδοση. Το τρίψιμο των μικροσφαιριδίων στο δέρμα λειτουργεί εξαιρετικά για την απολέπιση και την τόνωση της ροής του αίματος, ωστόσο υπάρχουν πολλές φυσικές εναλλακτικές που λειτουργούν εξίσου καλά, δεν βλάπτουν το περιβάλλον και είναι ακόμη καλύτερες για την υγεία σας, π.χ. καφές, αλεσμένα αμύγδαλα ή αλάτι. Ευτυχώς, όλο και περισσότερες χώρες έχουν αναγνωρίσει τη ζημιά που προκαλούν τα μικροπλαστικά στο περιβάλλον μας και έχουν απαγορεύσει τη χρήση μικροσφαιριδίων σε προϊόντα προσωπικής φροντίδας (ακόμα και έτσι όμως, όταν αγοράζετε νέα προϊόντα, βεβαιωθείτε ότι έχετε ελέγξει τα συστατικά για τυχόν πλαστικά – υπάρχει η σχετική λίστα στο τέλος αυτού του άρθρου). Ωστόσο, αυτά αποτελούν μόνο ένα μικρό ποσοστό των μικροπλαστικών που απελευθερώνονται στο περιβάλλον μας.

Το πλύσιμο των ρούχων είναι μια από τις μεγαλύτερες πηγές μικροπλαστικών που εισέρχονται στους υδάτινους τρόπους μας – όποτε πλένουμε τα ρούχα μας, μικροσκοπικές μικροΐνες φεύγουν από τα πουκάμισα από πολυεστέρα ή από τα κολάν γυμναστικής και τελικά πλένονται στην παροχή νερού. Στην πραγματικότητα, μια μελέτη των Ross et al. 2021 έχει δείξει ότι το 73% των μικροϊνών που βρίσκονται στην Αρκτική είναι πολυεστέρας και μοιάζουν με ίνες που χρησιμοποιούνται σε ρούχα και άλλα υφάσματα. Τα μάλλινα και ο αθλητικός ρουχισμός θεωρείται ότι διώχνουν τις υψηλότερες ποσότητες ινών ανά πλύσιμο.

Photo credit: Beat the micro bead

Τα δευτερογενή μικροπλαστικά είναι αποτέλεσμα μεγαλύτερων πλαστικών, όπως μπουκάλια, υλικό συσκευασίας, εγκαταλελειμμένα αλιευτικά εργαλεία, αλλά και λάστιχα αυτοκινήτων που υποβαθμίζονται σε μικρότερα κομμάτια. Τώρα, ένα πλαστικό μπουκάλι χρειάζεται περίπου 450 χρόνια για να υποβαθμιστεί, ωστόσο, όταν κοιτάζουμε πιο κοντά τη διαδικασία αποδόμησης, διαπιστώνουμε ότι το μόνο που συμβαίνει είναι ότι το πλαστικό μπουκάλι διαλύεται σε ολοένα και μικρότερα κομμάτια. Μια πλαστική σακούλα που καταλήγει στον ωκεανό θα επιπλέει στην επιφάνεια και θα επηρεάζεται από τον ήλιο, τον άνεμο και τα κύματα, επομένως θα διασπάται αργά σε δευτερεύοντα μικροπλαστικά που εισέρχονται εύκολα στην τροφική αλυσίδα καθώς τα ζώα τα μπερδεύουν με φαγητό. Συγκεκριμένα, τα πουλιά συχνά μπερδεύουν τα πολύχρωμα υπολείμματα ενός πώματος μπουκαλιού ή μιας συσκευασίας σοκολάτας για φαγητό. Ανακαλύφθηκε ότι ο κύριος λόγος γι’ αυτό είναι ότι, σε ορισμένα ζώα και ιδιαίτερα σε θαλάσσια πουλιά, το πλαστικό μυρίζει ακριβώς όπως το φαγητό τους: το πλαστικό συλλέγει φύκια στο δρόμο του μέσω των συστημάτων νερού, με αποτέλεσμα να μυρίζει παρόμοια με τα φύκια όταν τρώγεται από το θαλάσσιο πουλί krill. Γιατί, λοιπόν, αυτό απασχολεί εμάς και τον πλανήτη μας;

Photo credit: Greenmatch

Οι κίνδυνοι των μικροπλαστικών και η πλαστική ρύπανση
Η κατάποση των μικροπλαστικών μπορεί να οδηγήσει στον προφανή υποσιτισμό και την πείνα των θαλάσσιων πτηνών και των μικρότερων οργανισμών, καθώς τα μικροπλαστικά απορροφούνται και γεμίζουν ψευδώς την πεπτική οδό, δίνοντάς τους μια ψευδή αίσθηση διατροφής. Ένα ζήτημα που προκύπτει μπορεί να είναι ότι όταν οι πληθυσμοί μικρότερων οργανισμών επηρεάζονται αρνητικά, επηρεάζονται επίσης μεγαλύτερα ζώα που τρέφονται με αυτά τα πλάσματα. Επιπλέον, μια πρόσφατη μελέτη από τους Savoca et al. 2021 διερεύνησε 555 διαφορετικά θαλάσσια είδη και αυτό που διαπιστώθηκε ήταν ότι όσο υψηλότερη είναι η τροφική αλυσίδα (τροφικό επίπεδο) τόσο υψηλότερη είναι η κατάποση πλαστικών. Διαπίστωσαν, επίσης, ότι τα κινητά αρπακτικά είδη, όπως οι μπλε καρχαρίες, έχουν τη μεγαλύτερη πιθανότητα να καταπιούν πλαστικά.

Photo credit: Chris Jordan’s “Message from the Gyre”

Σαν να μην ήταν αυτό αρκετό για να ανησυχούμε, τα μικροπλαστικά μπορούν επίσης να συγκεντρώσουν και να μεταφέρουν τοξικές χημικές ουσίες, για παράδειγμα τους λεγόμενους επίμονους οργανικούς ρύπους (POPs), στο περιβάλλον και τελικά στην τροφική αλυσίδα. Οι οργανικοί αυτοί ρύποι χρησιμοποιήθηκαν, και μερικοί ακόμη χρησιμοποιούνται, σε φυτοφάρμακα, φαρμακευτικά προϊόντα και βιομηχανικά χημικά και δυστυχώς είναι επιβλαβή για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, επειδή έχουν αναφερθεί ως αρκετά καρκινογόνα. Αν και οι POP έχουν απαγορευτεί ή τουλάχιστον περιοριστεί σε περισσότερες από 100 χώρες από το 2001, συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται σε άλλες. Οι επίμονοι οργανικοί ρύποι ονομάζονται επίσης «για πάντα χημικά», καθώς είναι εξαιρετικά ανθεκτικοί στην υποβάθμιση και επομένως συσσωρεύονται τόσο στο περιβάλλον όσο και στα ζώα, ακόμη και αιώνες μετά την τελευταία απελευθέρωσή τους στο περιβάλλον. Ένας καλός κανόνας που μπορείτε να θυμάστε είναι ο εξής, όσο περισσότερο λίπος έχει ένα ζώο, τόσο περισσότερα από αυτά τα επιβλαβή POP θα συσσωρεύονται στον ιστό του σώματός τους. Αυτό σημαίνει ότι τα μεγαλύτερα ζώα στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, κυρίως τα θαλάσσια θηλαστικά και οι καρχαρίες, συσσωρεύουν τις περισσότερες χημικές ουσίες. Οι φάλαινες της Βρετανικής Κολομβίας θεωρούνται τα πιο μολυσμένα ζώα στον κόσμο.

Επιπλέον, εκτός από την ίδια την κατάποση πλαστικών και τα επιβλαβή POP που συνδέονται με τα πλαστικά, το ίδιο το πλαστικό περιέχει επίσης πρόσθετα, τα οποία είναι χημικά που έχουν ήδη εφαρμοστεί στη διαδικασία παραγωγής του πλαστικού προϊόντος για λειτουργική απόδοση. Αυτές οι χημικές ουσίες μπορούν στη συνέχεια να βγουν στο περιβάλλον όταν το πλαστικό δεν απορρίπτεται σωστά και μπορεί επίσης να είναι επιβλαβές για τα ζώα και το περιβάλλον.

Photo credit: Kerstin Finke

Τι κινδύνους, λοιπόν, μπορεί να έχει η πρόσληψη και η συσσώρευση πλαστικών χημικών και POP; Πολλές από αυτές τις χημικές ουσίες είναι καρκινογόνες και η συσσώρευσή τους μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχή ορμονών, οξειδωτικό στρες και μειωμένο μεταβολισμό. Ορισμένες μελέτες τις έχουν επίσης συνδέσει με την εξασθένηση της ανοσίας, τη βλάβη των κυττάρων και με πιθανές επιπτώσεις στη διατροφή, την κίνηση, την ανάπτυξη και την αναπαραγωγική επιτυχία. Αν και δεν υπάρχει ακόμη αρκετή έρευνα για να κατανοήσουμε πλήρως τις επιπτώσεις της κατανάλωσης πλαστικών στον άνθρωπο, υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις μείωσης της γονιμότητας στον άνθρωπο ως αποτέλεσμα περιβαλλοντικών τοξινών (όπως POP) που επηρεάζουν τις ορμόνες μας και βλάπτουν το αναπαραγωγικό μας σύστημα, κάτι το οποίο μπορεί επίσης να συνδεθεί με τις υψηλές ποσότητες πλαστικών στην καθημερινή μας ζωή (όπως συζητήθηκε προηγουμένως, αυτές οι επιβλαβείς τοξίνες προσκολλώνται στα πλαστικά). Όταν θέλουμε να μειώσουμε την έκθεση μας σε αυτές τις τοξίνες, πρέπει να στραφούμε σε φρέσκα προϊόντα (σε αντίθεση με τα προ συσκευασμένα τρόφιμα) και σε βιολογικά τρόφιμα που δεν έχουν υποστεί επεξεργασία με φυτοφάρμακα (έχει αποδειχθεί ότι η γονιμότητα των γυναικών αγροτών μειώθηκε αναλογικά της χρήσης φυτοφαρμάκων) και να εξαλείψουμε το πλαστικό από τη ζωή μας όσο το δυνατόν περισσότερο.

Ένας άλλος κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία είναι η κατανάλωση θαλασσινών μολυσμένων με μικροπλαστικά που έχουν συσσωρευμένες περιβαλλοντικές τοξίνες. Το γεγονός είναι ότι τα ψάρια καταπίνουν πλαστικά από τη δεκαετία του 1950 (όταν το πλαστικό άρχισε να χρησιμοποιείται σε μεγαλύτερη κλίμακα) και μια πρόσφατη μελέτη από τους Savoca et al. 2021 διαπίστωσε ότι τα τρία τέταρτα των εμπορικά αλιευμένων ειδών κατάπιναν πλαστικό. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να βοηθήσουμε για να σταματήσουν να συμβαίνουν όλα αυτά;

Photo Credit: 5 Gyres Institute

Τι μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε;
Η εξάλειψη των μικροπλαστικών στο περιβάλλον φαίνεται σχεδόν αδύνατη προς το παρόν, γι’ αυτό πρέπει να ασχοληθούμε με το να σταματήσουμε την είσοδο των μικροπλαστικών σε αυτό. Έχουμε φτιάξει μια λίστα για να σας βοηθήσουμε να ξεκινήσετε με την εξάλειψη των πλαστικών στη ζωή σας:

• Η μείωση, η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση είναι τρεις μικρές μαγικές λέξεις με τις οποίες μπορείτε να ξεκινήσετε στην καθημερινή σας ζωή.
• Κουβαλάτε πάντα μαζί σας ένα επαναχρησιμοποιήσιμο μπουκάλι / κούπα για καφέ / μεταλλικό καλαμάκι / δοχείο μεσημεριανού γεύματος.
• Χρησιμοποιήστε επαναχρησιμοποιήσιμες τσάντες για ψώνια.
• Κόψτε το κάπνισμα. Τα αποτσίγαρα μολύνουν τις παραλίες και τους ωκεανούς μας και είναι το νούμερο ένα αντικείμενο που συλλέγει η ομάδα της All For Blue στους παράκτιους καθαρισμούς.
• Μειώστε την κατανάλωση ψαριών. Πολλά απορριφθέντα πλαστικά στη θάλασσα είναι δίχτυα ψαρέματος.
• Γιορτάστε συνειδητά: Αγοράστε μόνο φυσικό glitter και confetti και αποφύγετε τα μπαλόνια – αυτά συχνά καταλήγουν στους ωκεανούς όπου διαλύονται με αργό ρυθμό προτού τα καταπιεί κάποιο θαλάσσιο ζώο.
• Μεταβείτε σε φυσικά καλλυντικά προϊόντα και υποστηρίξτε μόνο μάρκες που καταβάλλουν προσπάθεια για να είναι βιώσιμες.
• Χρησιμοποιήστε σαμπουάν και μαλακτική κρέμα μαλλιών σε μορφή μπάρας αντί για προϊόντα που είναι σε πλαστικά μπουκάλια. Ακόμα και αν το πλαστικό μπουκάλι είναι ανακυκλώσιμο, είναι ακόμη αναγκαίο να ελαχιστοποιήσουμε τη χρήση πλαστικών γενικά και δυστυχώς, επειδή κάτι είναι ανακυκλώσιμο, δεν σημαίνει ότι όντως θα είναι.
• Επιλέξτε μια οδοντόβουρτσα από μπαμπού αντί για πλαστικές οδοντόβουρτσες.
• Χρησιμοποιήστε μια ξυριστική μηχανή μηδενικών απορριμμάτων αντί για πλαστικές ξυριστικές μηχανές που χρησιμοποιούν πολύ πλαστικό με την πάροδο των χρόνων – θα εξοικονομήσετε επίσης πολλά χρήματα όταν θα πρόκειται να τις αλλάξετε.
• Επιλέξτε ένα φυσικό σφουγγάρι καθαρισμού αντί για τα κανονικά πλαστικά σφουγγάρια.
• Αγοράστε όσο το δυνατόν περισσότερα μεμονωμένα λαχανικά και φρούτα για να αποφύγετε την πλαστική συσκευασία. Φέρτε, επίσης, τις δικές σας επαναχρησιμοποιήσιμες σακούλες λαχανικών.
• Αγοράστε μεταχειρισμένα ρούχα (στις μέρες μας εκατομμύρια είδη ενδυμασίας που δεν έχουν φορεθεί ποτέ μεταπωλούνται σε χαμηλότερη τιμή σε εφαρμογές για μεταχειρισμένα ρούχα, όπως η Vinted και η Depop). Εάν πρέπει ή θέλετε να αγοράσετε καινούργια ρούχα, φροντίστε να υποστηρίξετε μάρκες που είναι βιώσιμες: κοιτάξτε για ρούχα από οργανικό βαμβάκι, μαλλί ή κάνναβη και προσπαθήστε να μην αγοράσετε ρούχα που περιέχουν πλαστικό καθώς αυτές οι πλαστικές ίνες θα καταλήξουν στα συστήματα νερού και είναι εξαιρετικά δύσκολο το να μην εισέλθουν στους ωκεανούς λόγω του μικρού τους μεγέθους και βάρους (ανατρέξτε στην παρακάτω λίστα για το τι πρέπει να προσέξετε).
• Πιθανότατα έχουμε ήδη ρούχα που περιέχουν πλαστικό. Πρέπει, λοιπόν, να προσπαθήσουμε να μειώσουμε την ποσότητα των πλαστικών ινών που εισέρχονται στο νερό. Μπορείτε να πλύνετε τα ρούχα σας σε μια τσάντα πλυντηρίου από πλέγμα (γνωστή ως guppy bag) ή να χρησιμοποιήσετε μια μικροπλαστική σφαίρα στο πλυντήριό σας για να μειώσετε τις ίνες των ρούχων που εισέρχονται στα συστήματα νερού.
• Γράψτε στους κατασκευαστές πλυντηρίων και ζητήστε τους να ασχοληθούν με την ενσωμάτωση συστημάτων μικροπλαστικών φίλτρων (υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά να γίνει!).
• Συμμετέχετε ενεργά σε καθαρισμούς παραλιών για να αφαιρέσετε περισσότερα πλαστικά από το περιβάλλον μας. Εάν δεν ζείτε κοντά σε μια παραλία, μπορείτε ακόμα να μαζέψετε απορρίμματα που βλέπετε στην περιοχή σας – η πλαστική ρύπανση δεν βλάπτει μόνο τα θαλάσσια ζώα, αλλά και τα χερσαία.
• Υποστηρίξτε οργανισμούς που εργάζονται για την καλύτερη διαχείριση αποβλήτων, τη μείωση των πλαστικών και την ευαισθητοποίηση του κόσμου σχετικά με αυτό το θέμα.
• Συζητήστε με τους φίλους σας για το ζήτημα και για το τι μπορούν να κάνουν για να βοηθήσουν. Μαζί μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά.

Μάθετε αν τα προϊόντα σας περιέχουν (μικρό) πλαστικά.

Εάν τα ρούχα σας είναι κατασκευασμένα από πολυεστέρα, νάιλον, ακρυλικό ή Spandex – είναι κατασκευασμένα από πλαστικό. Ακούγεται απλό, σωστά; Δυστυχώς, δεν είναι πάντα τόσο εύκολο να γνωρίζουμε εάν τα προϊόντα μας περιέχουν πλαστικό – υπάρχουν τόσα πολλά ονόματα για διαφορετικά είδη πλαστικών, γι’ αυτό παρέχουμε μια λίστα με συστατικά που σας βοηθούν να μάθετε ακριβώς αυτό! Ρίξτε, λοιπόν, μια ματιά στο πίσω μέρος των προϊόντων ομορφιάς σας, των προϊόντων καθαρισμού, των ρούχων σας και μάθετε αν περιέχουν μικροπλαστικά.

Διαφορετικοί τύποι πλαστικών:

Βιβλιογραφία

(1) Auta, H. et al. (2017) Distribution and importance of microplastics in the marine environment: A review of the sources, fate, effects, and potential solutions. Environmental International. 102. pp. 165-176

(2) Nazhmetdinova, Aiman, Kassymbayev, Adlet and Chalginbayeva, Altinay (2017) Evaluation of the carcinogenic risks at the influence of POPs. Reviews on Environmental Health, vol. 32, no. 4, pp. 373-378. https://doi.org/10.1515/reveh-2017-0016

(3) Peng, X., Chen, M., Chen, S., Dasgupta, S., Xu, H., Ta, K., Du, M., Li, J., Guo, Z., Bai, S. (2018) Microplastics contaminate the deepest part of the world’s ocean. Geochem. Persp. Let. 9, 1–5.

(4) Ross, P.S., Chastain, S., Vassilenko, E. et al. (2021) Pervasive distribution of polyester fibres in the Arctic Ocean is driven by Atlantic inputs. Nat Commun 12, 106. https://doi.org/10.1038/s41467-020-20347-1.

(5) Savoca, M.S., McInturf, A.G., Hazen, E.L. (2021) Plastic ingestion by marine fish is widespread and increasing. Global Change Biology.

(6) Wright, S. (2013) The physical impacts of microplastics on marine organisms: A review. Environmental Pollution. 178. pp 483-492.

(7) World Health Organization (2019). Microplastics in drinking-water. ISBN 978-92-4-151619-8.

(8) Curtis KM, Savitz DA, Weinberg CR, Arbuckle TE (1999). The effect of pesticide exposure on time to pregnancy. Epidemiology. 1999 Mar; 10(2):112-7.

(9) Pizzorno J. (2018). Environmental Toxins and Infertility. Integrative medicine (Encinitas, Calif.), 17(2), 8–11.

(10) Savoca, M.S., Wohlfeil, M.E., Ebeler, S.E., Nevitt, G.A.. (2016) Marine plastic debris emits a keystone infochemical for olfactory foraging seabirds. Science Advances. 09 Nov 2016: E1600395.